18-24 Kasım Dünya Antibiyotik Farkındalık Haftası1
18 Kasım Avrupa Antibiyotik Farkındalık Günü2
“Antibiyotikleri hekiminizin uygun gördüğü doz ve sürede kullanın…”
Antibiyotikler bakterilerin neden olduğu enfeksiyonları önlemek ve tedavi etmek amacıyla kullanılan ilaçlardır.3 Keşiflerinden bu yana, antibiyotikler modern tıbbın temel taşı olmuştur. Bununla birlikte, insan ve hayvanlarda antibiyotiklerin sürekli ve yanlış kullanımı, mikropların, tedavilerinde kullanılan antibiyotiklere karşı direnç geliştirmesini ve bu direncin yayılmasına neden olmuştur.4
Antimikrobiyal direnç nedir?3
Antimikrobiyal direnç, mikroorganizmalar (bakteri, mantar, virüs ve parazitler gibi), antimikrobiyal ilaçlara (antibiyotikler, antifungaller, antiviraller, antimailler ve antelmintikler gibi) maruz kalarak değiştiğinde ortaya çıkar. Direncin sonucu olarak, ilaçlar etkisiz hale gelir ve enfeksiyonlar vücutta kalır ve başkalarına yayılma riskini arttırır. Günümüzde giderek yeni direnç mekanizmaları ortaya çıkmakta ve küresel olarak yayıldığı bilinmektedir. Böylece uzun süreli hastalık, yeti yitimi ve ölüm ile sonuçlanabilen, yaygın bulaşıcı hastalıkların tedavi edilme şansı azalmaktadır.
Antimikrobiyal direnç, hastanelerde uzun süre kalınması ve daha fazla yoğun bakım gerektirmesi ile sağlık bakım maliyetini arttırmaktadır. Antimikrobiyal direnç, Milenyum Kalkınma Hedefleri'nin kazanımlarını riske sokmakta ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinin başarısını tehlikeye atmaktadır. Antibiyotik direnci, bugün küresel sağlık, gıda güvenliği ve gelişimine yönelik en büyük tehditlerden biridir.
Antimikrobiyal direncin ortaya çıkışını ve yayılmasını ne(ler) hızlandırır?3
Antimikrobiyal direnç, genellikle genetik değişikliklerle birlikte ve zaman içerisinde doğal olarak oluşur. Ancak antimikrobiyallerin kötüye kullanılması ve aşırı miktarda kullanılması bu süreci hızlandırmaktadır. Antibiyotiklere dirençli bakteriyel enfeksiyon hastalıkları nedeniyle her yıl tüm dünyada 700.000 kişi, hayatını kaybetmektedir. Çözüm bulunamazsa bu sayının her yıl giderek artacağı ve 2050 yılına kadar tüm dünyada milyonlarca kişinin de bu sebeple öleceği tahmin edilmektedir.5
Antibiyotik kullanımı ile antibiyotik direnci arasındaki ilişkiyi ortaya koymak üzere yapılan karşılaştırmalı analiz sonucunda, genel olarak düşük antibiyotik kullanımına sahip ülkelerde aynı zamanda antibiyotik direncinin de nispeten düşük olduğu gözlenmiştir. Bu verilerin analiz edilip yorumlandığı bu çalışmada ayrıca, Türkiye’deki aşırı antibiyotik kullanımının yüksek antibiyotik direncine neden olmasının yanı sıra dış ticaret dengesi üzerine olumsuz etkileri de tespit edilmiştir.6
Gereksiz ve yanlış antibiyotik kullanımlarının önüne geçilmesi ve antibiyotik direncinin azaltılması için toplumsal farkındalık oluşturmak adına 2008 yılından bu yana 18 Kasım tarihi “Avrupa Antibiyotik Farkındalık Günü”, 2015 yılından bu yana da 18-24 Kasım tarihleri “Dünya Antibiyotik Farkındalık Haftası” olarak belirlenmiştir.1,3 Her yıl Kasım ayında, Dünya Antibiyotik Farkındalık Haftası (WAAW), antibiyotik direnci konusunda küresel bilinci arttırmayı ve halk, sağlık çalışanları ve politika yapıcılar arasında antibiyotik direncinin daha fazla ortaya çıkmasını ve yayılmasını önlemek için en iyi uygulamaları teşvik etmeyi amaçlamaktadır.4
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), 2016 yılından bu yana ülkeler düzeyinde antimikrobiyal tüketimini gözetim altında tutmak amacıyla çeşitli uygulamalarda ülkeleri desteklemektedir. Dünya Sağlık Örgütü, 2016 ve 2018 yılları arasında, 2015 yılı için 65 ülkeden antibiyotik tüketimine ilişkin verileri toplamış ve yayınladığı raporda bildirilmiştir.7
Küresel sağlığa yönelik en önemli risklerden biriyle mücadele etmek için Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü (OIE) ve DSÖ bir araya gelerek 2019’da ortak bir fon ile küresel bir eylem başlatmışlar ve 2024’e kadar 5 yıllık bir plan sunmuşlardır.5
Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi (ECDC) tarafından 18 Kasım 2019’da 12. Avrupa Antibiyotik Farkındalık Günü'nde yapılması planlanan bir etkinlik hazırlanmıştır. Etkinlikte devlet kurumları, profesyonel kuruluşları ve hasta ile ilgili kuruluşların, ülke temsilcileri ve medyanın bir araya gelmesi ve antibiyotik direnci ile ilgili mevcut durumu ve hem AB hem de ulusal düzeydeki tüm bileşenlerin bunları ele almak için attığı eylemleri tartışmak için ortam oluşturulması planlanmıştır. Etkinlik ECDC tarafından düzenlenmiş ve Avrupa Komisyonu’nun İsveç’teki Temsilciliği tarafından, İsveç'in Stockholm kentinde bulunan Europahuset'te gerçekleşecektir.8
Antibiyotik direncinin yayılmasını önlemek ve kontrol altına almak için alınabilecek önlemler:3
* Antibiyotikler yalnızca hekim tarafından reçete edildiğinde kullanılmalıdır.
* Hekim ihtiyaç tamamlandığını düşündüğünde asla antibiyotik kullanmak için ısrarcı olunmamalıdır.
* Antibiyotik kullanırken daima hekimin doz ve süre tavsiyelerine uyulmalıdır.
* Yarım kalmış antibiyotik kutuları tekrar kullanılmamalı ya da başkalarıyla paylaşılmamalıdır.
* Düzenli olarak elleri yıkayarak, hijyenik olarak yiyecek hazırlayarak, hastalarla yakın temastan kaçınarak ve aşı ile korunmanın mümkün olduğu hastalıklarda aşı yaptırılarak hastalıklara karşı korunma sağlanmalıdır.
* Dünya Sağlık Örgütü’nün ‘’Daha Güvenli Yiyeceklere Giden Beş Anahtar’’ını takip ederek (hijyenik olarak) gıda hazırlanmalı (temiz tutun, çiğ ve pişmiş olun, iyice pişirin, yiyecekleri güvenli sıcaklıklarda tutun, güvenli su ve ham maddeler kullanın) ve sağlıklı hayvanlarda büyümenin teşviki veya hastalığın önlenmesi için antibiyotik kullanılmadan üretilen yiyecekler tercih edilmelidir.
KAYNAKÇA: Korkmaz AC, Yıldırım D, Aslan D. 18-24 Kasim Dünya Antibiyotik Farkındalık Haftası, 18 Kasım Avrupa Antibiyotik Farkındalık Günü Bilgilendirme Notu-HÜTF Halk Sağlığı AD Toplum İçin Bilgilendirme Serisi 2019/2020-16-[Internet] http://www.halksagligi.hacettepe.edu.tr/. Erişim:18.11.2019.
1 [Internet] http://www.who.int/who-campaigns/world-antibiotic-awareness-week Erişim:11.11.2019.
2 [Internet] https://antibiotic.ecdc.europa.eu/en/about Erişim:11.11.2019.
3 [Internet] https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/antibiotic-resistance Erişim:14.11.2019.
4 [Internet] https://www.who.int/news-room/events/detail/2019/11/18/default-calendar/world-antibiotic-awareness-week-2019 Erişim:14.11.2019.
5 [Internet] https://www.who.int/news-room/detail/19-06-2019-new-multi-partner-trust-fund-launched-to-combat-antimicrobial-resistance-globally Erişim:14.11.2019.
6 Kılıç E, Yenilmez F, Türkiye ve AB Ülkelerinde Antibiyotik Kullanımı, Antibiyotik Direnci ve Dış Ticaret Dengesi Üzerine Bir Değerlendirme, ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi. 2019;4(1):45-54.
7 [Internet] https://www.who.int/medicines/areas/rational_use/oms-amr-amc-report-2016-2018/en/ Erişim:14.11.2019.
8 [Internet] https://www.ecdc.europa.eu/en/news-events/european-antibiotic-awareness-day-2019-launch-event Erişim:14.11.2019.